Perfectionisme
Het leveren van topprestaties en het streven naar perfectie zijn nauw met elkaar verbonden. De instelling om alleen genoegen te nemen met het allerbeste, steeds beter te willen worden en jezelf zo goed mogelijk voor te bereiden op een prestatie is onontbeerlijk bij het leveren van een topprestatie. Perfectionisme bestaat uit meerdere dimensies, maar wordt over het algemeen gekenmerkt door een algemeen streven naar perfectie en door het stellen van extreem hoge eisen aan prestaties. Daarbij is iemand geneigd een overdreven kritische houding aan te nemen tegenover het eigen gedrag, en overgevoelig en negatief te reageren op het maken van fouten.
Perfectionisme wordt globaal verdeeld in functioneel perfectionisme en disfunctioneel perfectionisme. Perfectionisme is functioneel wanneer een sporter er hoge persoonlijke standaards op nahoudt, een voorkeur heeft voor organisatie, en zelf-gericht is. Perfectionisme is disfunctioneel wanneer een sporter zich zorgen maakt over het maken van fouten, twijfelt over acties, en de bron bij de sociale omgeving ligt (bijv. ouders).
Zoals gezegd bestaat perfectionisme uit meerdere dimensies. De meer specifieke dimensies die worden onderscheiden zijn:
A. Persoonlijke standaards: het stellen van extreem hoge eisen en het daaraan willen voldoen (‘Ik heb extreem hoge doelen voor mezelf’),
B. Organisatie: de neiging tot het maken en volgen van routines die gedrag bepalen voor en tijdens wedstijden (‘Ik heb en volg een pre-wedstrijd routine').
C. Twijfel over eigen acties: twijfelen over de kwaliteit van de eigen prestaties in combinatie met het onbestemde gevoel dat prestatie nooit af is (‘Ik heb zelden het gevoel dat mijn training mij voldoende voorbereid op een wedstrijd’),
D. Waargenomen druk van ouders: (over)gevoelig voor de (veronderstelde) eisen van ouders (‘Mijn ouders verwachten dat ik excellent ben in mijn sport’),
E. Waargenomen druk van de coach: (over)gevoelig voor de (veronderstelde) eisen van de coach (‘Mijn coach stelt erg hoge eisen aan mij in wedstrijden’),
F. Zorgen maken over fouten: (over)bezorgdheid over mogelijke fouten, negatief reageren op gemaakte fouten (‘Als ik een fout maak, voel ik me een falend persoon’),
De dimensies A en B worden beschouwd als functioneel. De dimensies C, D, E en F worden als disfunctioneel gezien.
Relatie met welbevinden
Onderzoek naar de rol van perfectionisme in sport hebben onaangepast perfectionisme gelinkt aan het ervaren van meer angst tijdens wedstrijden. Functioneel perfectionisme gaat daarentegen samen met meer zelfvertrouwen. Meerdere studies hebben de invloed van perfectionisme op de kans op overtraining aangetoond, waarbij hoge scores op onaangepast perfectionisme samengaan met een grotere kans op overtraining of zelfs een burn-out.
De exacte rol van perfectionisme in relatie tot overtraining, burn-out en meer algemeen welbevinden is echter nog onduidelijk. Een sterke mate van onaangepast perfectionisme beïnvloedt mogelijk de perceptie van stress en vervolgens leiden tot een grotere kans op overtraining of burn-out, maar een alternatieve verklaring is dat (disfunctioneel) perfectionisme interfereert met herstel van sporters, en vervolgens leidt tot overtraining/burn-out. Over het algemeen gaat onaangepast perfectionisme samen met negatieve cognitieve reacties (ontevredenheid met prestatie, piekeren) en affectieve reacties (angst, boosheid, frustratie) na ‘falen’. Frustratie, piekeren en negatieve emoties leiden bijvoorbeeld tot aanhoudende activatie van stressreacties en hebben dus een negatieve invloed op herstel. Onderzoek heeft aangetoond dat aangepast perfectionisme samengaat met positieve gevoelens na een succesvolle wedstrijd, terwijl onaangepast perfectionisme samengaat met negatieve gevoelens na een ‘mislukte’ wedstrijd.
Conclusie
Het is dus belangrijk om je bewust te zijn van perfectionistische neigingen. Perfectionisme kan een sterkte zijn, maar gevaar ligt op de loer. Het stellen van de juiste doelen (taakgericht vs. resultaatgericht; bereikbaar vs. onbereikbaar) en het hebben van de juiste verwachtingen omtrent het beoogde resultaat is al een goede stap in de juiste richting!
